Terug naar Vragen over telescopen

Wat is de grootste telescoop ter wereld?

telescopen
telescopen

Kort antwoord:
Dat ligt eraan hoe je 'telescoop' definieert; de Gran Telescopio Canarias op La Palma is in elk geval de grootste 'enkelvoudige' optische telescoop.

Langer antwoord:
Met de grootte van een telescoop wordt normaalgesproken de middellijn van de hoofdspiegel bedoeld. Lange tijd was de 5-meter Hale-telescoop op Palomar Mountain in Californië de grootste (in gebruik genomen in 1948); pas in de jaren zeventig brak de Sovjetunie het record met een 6-meter telescoop in het Kaukasus-gebergte, die echter nooit echt goed heeft gewerkt.

In 1990 werd op de vulkaantop Mauna Kea in Hawaii de 10-meter Keck-telescoop in gebruik genomen; enkele jaren later volgde een identieke tweede telescoop op enkele tientallen meters afstand. De Keck-telescopen hebben gesegmenteerde spiegels, opgebouwd uit tientallen afzonderlijke zeshoekige segmenten.

Inmiddels zijn er veel telescopen met een spiegelmiddellijn in de orde van 8 meter in gebruik, waarbij steeds wél sprake is van een 'monolithische' spiegel, die dus uit één stuk (keramisch) glas bestaat. In de praktijk blijkt het vrijwel onmogelijk om spiegels groter dan 8,4 meter te gieten, slijpen, polijsten en transporteren.

De Europese Zuidelijke Sterrenwacht heeft op de bergtop Paranal in Noord-Chili vier 8,2-meter telescopen in gebruik die samen de Very Large Telescope (VLT) vormen. Omdat deze vier telescopen via interferometrie kunnen samenwerken, zou je de VLT als één grote telescoop kunnen beschouwen met het lichtverzamelend vermogen van een 16-meter telescoop en de beeldscherpte van een denkbeeldige 120-meter telescoop. De VLT kan in elk geval beschouwd worden als het 'krachtigste' observatorium op aarde.

In Arizona is begin deze eeuw de Large Binocular Telescope (LBT) in gebruik genomen, die twee 8,4-meter spiegels heeft die altijd samenwerken. Je zou de LBT dus kunnen beschouwen als een 11,8-meter telescoop met het scheidend vermogen ('beeldscherpte') van een 22,8-meter telescoop.

De grootste enkelvoudige telescoop van dit moment is de Spaanse Gran Telescopio Canarias op La Palma. Die lijkt qua ontwerp veel op de twee Keck-telescopen op Hawaii, maar de (gesegmenteerde) spiegel heeft een middellijn van 10,4 meter.

Er zijn inmiddels plannen voor de bouw van enkele veel grotere telescopen, zoals de Amerikaanse Thirty Meter Telescope, de internationale Giant Magellan Telescope, en de Europese Extremely Large Telescope. Die laatste moet verrijzen op Cerro Armazones, dicht bij Paranal, en krijgt een gesegmenteerde hoofdspiegel met een middellijn van 39,2 meter.

Radiotelescopen zijn vaak aanzienlijk groter dan optische telescopen. De twee grootste enkelvoudige volledig beweegbare radiotelescopen zijn de Green Bank Telescope in de Verenigde Staten en de Effelsberg-telescoop in Duitsland; beide hebben een schotelmiddellijn van 100 meter. De Arecibo-radiotelescoop op Puerto Rico meet ruim 300 meter in middellijn, maar is gebouwd in een komvormig dal en kan alleen vrijwel recht omhoog 'kijken'. Grote interferometers van meerdere radioschotels zijn o.a. de Very Large Array in New Mexico, de Westerbork Synthese Radio Telescoop in Drenthe, en de Murchison-radiosterrenwacht in West-Australië.

Op de Chajnantor-vlakte, op 5000 meter boven zeeniveau in Noord-Chili, is in 2013 het ALMA-observatorium in gebruik genomen (Atacama Large Millimeter/submillimeter Array), bestaande uit 66 radioschotels met middellijnen van 12 en 7 meter. En radiosterrenkundigen hopen binnenkort te kunnen beginnen met de bouw van de Square Kilometer Array (SKA), een gigantisch antennepark dat deels in zuidelijk Afrika en deels in Australië moet verrijzen.

Terug naar Vragen over telescopen