Met ESO’s Very Large Telescope Interferometer is een ster opgespoord die de grootste gele ster blijkt te zijn die we kennen. Hij behoort zelfs tot de tien grootste sterren die tot nu toe zijn ontdekt. De hyperreus is meer dan 1300 keer zo groot als de zon en vormt, samen met een andere ster die zo dichtbij staat dat de twee elkaar raken, een dubbelstersysteem. Waarnemingen die zich over meer dan zestig jaar uitstrekken, sommige door amateur-waarnemers, geven aan dat dit zeldzame en opmerkelijke object heel snel verandert en tijdens een zeer kortstondige levensfase is betrapt.
Met behulp van ESO’s Very Large Telescope Interferometer (VLTI) hebben Olivier Chesneau (Observatoire de la Côte d’Azur, Nice, Frankrijk) en een internationaal team van medewerkers ontdekt dat de gele hyperreuzenster HR 5171 A een kolos is: met 1300 keer de diameter van de zon is hij veel groter dan verwacht. Dat maakt hem tot de grootste gele ster die we kennen. Ook staat de ster, die anderhalf keer zo groot blijkt te zijn als de beroemde rode superreus Betelgeuze, in de top tien van de grootste sterren. Hij is ongeveer een miljoen keer zo helder als onze zon.
"De nieuwe waarnemingen hebben ook laten zien dat deze ster een zeer nabije begeleider heeft, wat als een echte verrassing kwam", zegt Chesneau. "De afstand tussen beide sterren is zo klein dat ze elkaar raken en tezamen op een reusachtige pinda lijken."
De astronomen maakten gebruik van een techniek, interferometrie genoemd, om het licht dat met meerdere afzonderlijke telescopen is verzameld zodanig te combineren dat effectief een reusachtige telescoop met een middellijn van 140 meter ontstond. De nieuwe waarnemingen bewogen het team ertoe om nog eens grondig naar oudere waarnemingen van de ster te kijken, om erachter te komen hoe deze zich de afgelopen zestig jaar heeft gedragen.
Gele hyperreuzen zijn erg zeldzaam: tot nu toe zijn er in onze Melkweg nog geen vijftien ontdekt, met Rho Cassiopeiae als bekendste voorbeeld. Ze behoren tot de grootste en helderste sterren die we kennen en bevinden zich in een onstabiele fase van hun leven waarin ze heel snel veranderen. Door deze instabiliteit stoten gele hyperreuzen ook materiaal uit, waardoor zich een uitgestrekte atmosfeer rond de ster vormt.
Ondanks zijn grote afstand van bijna 12.000 lichtjaar is HR 5171 A voor iemand met extreem goede ogen nét waarneembaar met het blote oog. Gebleken is dat de ster de afgelopen veertig jaar groter is geworden en daarbij is afgekoeld. Slechts enkele sterren zijn in dit kortstondige levensstadium, waarin ze dramatische temperatuurveranderingen ondergaan, waargenomen.
Door gegevens van de veranderlijke helderheid van de ster te onderzoeken, waarbij gebruik werd gemaakt van waarnemingen van andere sterrenwachten, konden de astronomen bevestigen dat HR 5171 A een bedekkingsveranderlijke dubbelster is: de kleinere component schuift vanaf de aarde gezien afwisselend voor en achter de grote ster langs. De omlooptijd van de kleinere ster, die met een oppervlaktetemperatuur van 5000 graden Celsius slechts een beetje heter is dan HR 5171 A, bedraagt 1300 dagen.
Chesneau concludeert: "De begeleider die we hebben ontdekt is van aanzienlijke betekenis, omdat hij de verdere ontwikkeling van HR 5171 A kan beïnvloeden, bijvoorbeeld door deze van zijn buitenste lagen te ontdoen."
Deze nieuwe ontdekking wijst op het belang van het onderzoek van deze enorme, kortlevende gele hyperreuzen en kan meer inzicht geven in de evolutionaire processen van zware sterren in het algemeen.
Meer informatie en afbeeldingen op de Nederlandstalige ESO-website