Astronomen hebben de verste en helderste ‘vreemde radiocirkel’, oftewel ORC, ontdekt die tot nu toe is gezien. Deze merkwaardige ringen zijn een relatief nieuw astronomisch verschijnsel dat pas zes jaar geleden werd opgemerkt. Er is slechts een handvol voorbeelden van bekend, waarvan de meeste tien tot twintig keer zo groot zijn als ons Melkwegstelsel (MNRAS, 2 oktober).
ORC’s zijn enorme, vage, ringvormige structuren van radiostraling rondom sterrenstelsels die alleen zichtbaar zijn in de radioband van het elektromagnetische spectrum. Ze bestaan uit relativistisch, gemagnetiseerd plasma. Eerder onderzoek wees erop dat ze mogelijk worden veroorzaakt door schokgolven van samensmeltende superzware zwarte gaten of sterrenstelsels.
Maar nu stellen onderzoekers van de Universiteit van Mumbai (India) dat de radiocirkels wellicht verband houden met galactische superwinden uit spiraalvormige sterrenstelsels. Ze baseren dit op gegevens die zijn verzameld met hulp van het burgerwetenschapsproject RAD@home en de Low-Frequency Array (LOFAR), de grootste en meest gevoelige radiotelescoop ter wereld die op lage freqenties (10 tot 240 megahertz) werkt.
De nu ontdekte bron, met de aanduiding RAD J131346.9+500320, vertoont een kosmologische roodverschuiving van ongeveer 0,94, wat wil zeggen dat zijn straling is uitgezonden op het moment dat het heelal half zo oud was als nu. Daarmee is het zowel de verste als de helderste ORC die ooit is gezien. Opvallend is dat hij niet uit één ring bestaat, maar uit twee ringen die elkaar kruisen – iets wat slechts één keer eerder is gezien bij een ORC.
Behalve de nieuwe radiocirkel heeft het RAD@home-project nog twee andere bijzondere kosmische reuzen ontdekt. De eerste, RAD J122622.6+640622, is een sterrenstelsel met een diameter van bijna drie miljoen lichtjaar – meer dan vijfentwintig keer zo groot als ons Melkwegstelsel. Een van diens krachtige jets buigt plotseling af, alsof hij door iets uit koers is gebracht, en produceert vervolgens een spectaculaire radioring van ongeveer honderdduizend lichtjaar breed. De tweede, RAD J142004.0+621715, strekt zich uit over bijna anderhalf miljoen lichtjaar en vertoont een soortgelijke ring van radio-emissie aan het uiteinde van een van zijn jets, en een tweede radiojet aan de andere kant van het sterrenstelsel waar hij deel van uitmaakt.
Alle drie de objecten bevinden zich in clusters van sterrenstelsels met ongeveer honderd biljoen keer zoveel massa als de zon.
‘Deze ontdekkingen tonen aan dat ORC’s en radioringen geen insidentele curiositeiten zijn, maar deel uitmaken van een grotere familie van exotische plasmastructuren die worden gevormd door de jets en winden van zwarte gaten en hun omgeving’, aldus Pratik Dabhade van het Nationaal Centrum voor Nucleair Onderzoek in Warschau, Polen. (EE)
Helderste ‘vreemde radiocirkel’ tot nu toe ontdekt
