ESO’s Very Large Telescope is gebruikt om de allereerste kaart te maken van het weer op het oppervlak van de dichtstbijzijnde bruine dwerg. Een internationaal team heeft een weerkaart gemaakt van de donkere en lichte plekken op WISE J104915.57-531906.1B, die ook wel Luhman 16B wordt genoemd en deel uitmaakt van een bruine dubbelster op slechts zes lichtjaar van de zon. De nieuwe resultaten worden op 30 januari 2014 gepubliceerd in het tijdschrift Nature.
Bruine dwergen vormen de overgang tussen grote gasplaneten, zoals Jupiter en Saturnus, en zwakke, koele sterren. Een bruine dwerg bevat niet genoeg massa om nucleaire reacties in zijn kern op te starten en zendt slechts zwakke infraroodstraling uit. De eerste bruine dwerg werd pas twintig jaar geleden ontdekt en er zijn nog maar een paar honderd van deze moeilijk waarneembare objecten bekend.
De twee dichtstbijzijnde bruine dwergen, die op slechts zes lichtjaar van de aarde in het zuidelijke sterrenbeeld Zeilen staan, vormen een paar dat Luhman 16AB. wordt genoemd. Deze bruine dubbelster is het dichtstbijzijnde stersysteem na Alfa Centauri en de ster van Barnard, maar werd pas begin 2013 ontdekt. Van de zwakste component, Luhman 16B, was al bekend dat hij in de loop van zijn enkele uren durende rotatie kleine helderheidsveranderingen liet zien – een aanwijzing dat hij duidelijke oppervlaktestructuren vertoonde.
Astronomen hebben ESO’s Very Large Telescope (VLT) benut om opnamen van deze bruine dwergen te maken en de donkere en lichte plekken op het oppervlak van Luhman 16B in kaart te brengen.
Ian Crossfield (Max-Planck-Institut für Astronomie, Heidelberg, Duitsland), hoofdauteur van het nieuwe artikel, somt de resultaten op: ‘Eerdere waarnemingen duidden erop dat bruine dwergen een vlekkerig oppervlak hebben, maar nu kunnen we ze ook werkelijk in kaart brengen. Binnenkort zullen we kunnen zien hoe wolkenpatronen op deze bruine dwerg ontstaan en later weer oplossen – uiteindelijk zullen exometeorologen wellicht in staat zijn om te voorspellen of een bezoeker van Luhman 16B een heldere of een bewolkte hemel mag verwachten.’
Bij het in kaart brengen van het oppervlak van de bruine dwerg hebben de astronomen een slimme techniek gebruikt. Ze onderzochten hem met het CRIRES-instrument van de VLT. Hierdoor konden ze niet alleen zien hoe Luhman 16B al roterend van helderheid veranderde, maar ook of de donkere en lichte plekken van de waarnemer weg of juist naar hem toe bewogen. Door al deze informatie te combineren, konden zij een kaart van de donkere en lichte plekken op het oppervlak reconstrueren.
De atmosferen van bruine dwergen lijken veel op die van grote, hete gasplaneten die rond andere sterren cirkelen. Dus door de relatief gemakkelijk waarneembare bruine dwergen te bestuderen komen astronomen meer te weten over de atmosferen van jonge reuzenplaneten – waarvan er in de nabije toekomst vele zullen worden ontdekt met het nieuwe instrument SPHERE, dat in 2014 op de VLT wordt geïnstalleerd.
Crossfield eindigt met een persoonlijke noot: ‘Onze kaart van een bruine dwerg brengt ons een stapje dichter bij het doel om weerpatronen in andere zonnestelsels te begrijpen. Van jongs af heb ik geleerd om de schoonheid en het nut van kaarten te waarderen. Het is spannend dat we nu ook objecten buiten het zonnestelsel in kaart beginnen te brengen!’
Meer informatie op de Nederlandstalige ESO-website