Opnieuw NWO Spinoza-premie van anderhalf miljoen euro voor Nederlandse astronomie.
De Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) heeft op 7 juni de vier onderzoekers bekendgemaakt die de NWO-Spinozapremie 2004 ontvangen. Vier jaar na de Leidse astronome Ewine van Dishoeck, valt dit keer de Amsterdamse astronoom Michiel van der Klis in de prijzen. De premie is de grootste Nederlandse onderscheiding in de wetenschap, te besteden aan onderzoek naar keuze.
Van der Klis onderzoekt rontgenstraling van dubbelsterren. Een klein percentage van alle dubbelsterren bevat een neutronenster of een zwart gat. Van der Klis bestudeert hoe materie beweegt in de sterke zwaartekracht van zulke extreme objecten. Dat biedt onder meer inzicht in de algemene relativiteitstheorie. Van der Klis heeft twintig jaar geleden een nieuw onderzoeksterrein ontgonnen en is nog steeds de leidende expert wereldwijd. In 1985 verklaarde hij waarom de rontgenstraling die neutronensterren ('pulsars') uitzenden niet uit stabiele pulsen bestaat maar uit quasi-periodieke oscillaties. In de jaren negentig zorgde zijn groep voor wereldnieuws, toen hij de eerste milliseconde pulsar ontdekte die ook rontgenstraling uitzendt. De pulsar roteert extreem snel (400 omwentelingen per seconde) omdat hij bezig is materiaal op te slokken afkomstig van z'n dubbelster-partner. De invallende materie raakt sterkt verhit en gaat daardoor rontgenstraling uitzenden. Het bestaan van zo'n exotisch object was zestien jaar eerder voorspeld, maar nog nooit eerder waargenomen.
Selectie van eerdere persberichten over onderzoek aan pulsars:
*** JURYRAPPORT VOOR PROF. DR. M.B.M. (MICHIEL) VAN DER KLIS ***
Hoogleraar sterrenkunde aan de Universiteit van Amsterdam
Professor Michiel van der Klis ontvangt de NWO-Spinozapremie 2004 onder andere voor zijn baanbrekende onderzoek aan de rontgenstraling van dubbelsterren.
Michiel van der Klis (Den Haag, 9 juni 1953) is vanaf 1993 hoogleraar sterrenkunde aan het Sterrenkundig Instituut 'Anton Pannekoek' van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Van der Klis promoveerde in 1983 aan de UvA op waarnemingen aan rontgensterren. Na zijn promotie werkte hij onder meer bij het Europese ruimtevaartcentrum ESTEC in Noordwijk. Van der Klis keerde in 1989 naar de UvA terug als universitair hoofddocent, waarna hij in 1993 hoogleraar werd. Van der Klis kreeg in 1987 de Bruno Rossi Prize, de hoogste internationale onderscheiding in de hoge-energieastrofysica. In 1991 ontving hij een Pionier-subsidie van NWO om een onderzoeksgroep op te bouwen.
Van der Klis onderzoekt rontgenstraling van dubbelsterren. Dubbelsterren bestaan uit twee sterren die om elkaar draaien. Een klein percentage van zulke dubbelsterren bevat een neutronenster of een zwart gat. Dat zijn de twee meest extreme objecten in het heelal. Van der Klis bestudeert hoe materie beweegt in de sterke zwaartekracht van zulke objecten. Dat levert niet alleen gegevens op over de massa, straal en rotatiesnelheid van de sterren en zwarte gaten, maar biedt ook inzicht in de algemene relativiteitstheorie.
Van der Klis heeft twintig jaar geleden een nieuw onderzoeksterrein ontgonnen en hij is nog steeds de leidende expert wereldwijd. In 1985 verklaarde hij waarom de rontgenstraling die dubbelsterren uitzenden niet uit stabiele pulsen bestaat maar uit quasi-periodieke oscillaties. En in de jaren negentig zorgde zijn groep voor wereldnieuws. De groep ontdekte de eerste rontgenster die vierhonderd maal per seconde om zijn as draait. Het bestaan van zo'n ster was zestien jaar eerder voorspeld, maar nog nooit bewezen.
De onderzoeksmethodes van Van der Klis en zijn manier van gegevensbewerking vormen al twintig jaar lang een gouden standaard binnen en ook buiten zijn vakgebied. Hij geeft veel college en bekleedt enkele belangrijke organisatorische functies. Maar bovenal staat Van der Klis midden in het onderzoek. Zo publiceerde hij de afgelopen tijd jaarlijks ruim twintig artikelen, waarvan meerdere in toptijdschriften als Science en Nature. Van der Klis, kortom, is een wetenschapper met grote internationale reputatie, een pionier en een inspirator. Gezien zijn gedrevenheid en creativiteit is het te verwachten dat hij ook in het komend decennium grote bijdragen aan het mondiale astrofysische onderzoek zal leveren.
De overige winnaars van de NWO-Spinozapremie 2004 zijn:
*** Prof. dr. B.L. (Ben) Feringa ***
Chemicus aan de Rijksuniversiteit Groningen. Hij is de uitvinder van de eerste door licht aangedreven moleculaire motor en bouwer van uiterst selectieve katalysatoren.
*** Prof. dr. M.H. (Rien) van IJzendoorn ***
Pedagoog aan de Universiteit Leiden. Hij zorgde voor een grondige onderbouwing van de theorie over hoe kinderen hechten aan opvoeders. Ook streefde hij als eerste naar praktijkadviezen die op bewijzen gebaseerd zijn.
*** Prof. dr. ir. J.S. (Jaap) Sinninghe Damsté ***
Aardwetenschapper aan het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee en aan de Universiteit Utrecht. Zijn onderzoek met chemische fossielen herschreef de theorieën over koolstofkringloop en zwavelcyclus.
Het is dit jaar de tiende keer dat de Spinozapremies worden toegekend. De eerste keer was in 1995. De toekenningen komen tot stand op voordracht. Personen die mogen voordragen zijn de rectores magnifici van de universiteiten en de voorzitters van de afdelingen Letterkunde en Natuurkunde van de KNAW, het Nederlands Forum voor Techniek en Wetenschap, het Landelijk Netwerk Vrouwelijke Hoogleraren, de Sociaal Wetenschappelijke Raad en de NWO-gebiedsbesturen.
De officiele uitreiking van het geld en het Spinozabeeldje zal 3 november 2004 plaatsvinden.
Laatste nieuws, foto's, juryrapporten, vorige jaren
Informatie over procedures en dergelijke