Astronomen hebben de nasleep gezien van twee flinke botsingen binnen een periode van twintig jaar rond de nabije ster Fomalhaut. Deze waarnemingen berusten mogelijk op toeval, maar kunnen ook een teken zijn dat dergelijke botsingen tijdens het vormingsproces van planeten vaker voorkomen dan gedacht (Science, 18 december).
‘We zijn getuige van de botsing tussen twee planetesimalen en de wolk van stof die bij deze gebeurtenis werd weggeblazen en het licht van de moederster begint te weerkaatsen’, zegt Paul Kalas, adjunct-hoogleraar astronomie aan de Universiteit van Californië te Berkeley, en eerste auteur van het vandaag gepubliceerde onderzoeksverslag. ‘De botsende objecten kunnen we niet rechtstreeks waarnemen, maar de nasleep van deze enorme inslag wel.’
Kalas begon al in 1993 te zoeken naar een stofschijf rond Fomalhaut, in de hoop brokstukken te kunnen zien zoals die achterblijven na de vorming van planeten. De ster, die slechts vijfentwintig lichtjaar van de aarde is verwijderd, is ongeveer 440 miljoen jaar oud en een afspiegeling van hoe ons zonnestelsel er in het prille begin heeft uitgezien. Met de Hubble-ruimtetelescoop ontdekte Kalas inderdaad zo'n schijf rond de ster, en in 2008 meldde hij dat hij een heldere vlek in de buurt van de schijf had ontdekt die waarschijnlijk een planeet was: de eerste die rechtstreeks op optische golflengten in beeld was gebracht. Maar deze planeet, die de aanduiding Fomalhaut b kreeg is nu tot stof vergaan. Want wat Kalas voor een planeet aanzag, was waarschijnlijk de stofwolk die bij een botsing tussen planetesimalen is ontstaan.
‘Het gaat hier om een nieuw fenomeen: een puntbron die in een planetenstelsel opduikt en vervolgens in de loop van tien jaar langzaam verdwijnt’, zegt hij. ‘Het doet zich voor als een planeet, omdat planeten op die afstand eruitzien als kleine stipjes die om hun ster draaien.’
Op basis van de helderheid van waarnemingen uit 2004 en 2023 moeten de botsende objecten een middellijn van minstens zestig kilometer hebben gehad. Daarmee waren ze vier keer zo groot als de planetoïde die 66 miljoen jaar geleden op aarde insloeg en de dinosauriërs uitroeide. Objecten van deze omvang worden planetesimalen genoemd. Ze zijn qua grootte vergelijkbaar met de planetoïden en kometen in ons zonnestelsel, maar veel kleiner dan een dwergplaneet zoals Pluto.
‘Fomalhaut is veel jonger dan het zonnestelsel, maar toen ons zonnestelsel 440 miljoen jaar oud was, was het bezaaid met planetesimalen die op elkaar botsten’, aldus Kalas. ‘Het is in zekere zin alsof we terugkijken in de tijd, naar die rumoerige periode in ons zonnestelsel toen het nog geen miljard jaar oud was.’ (EE)
Astronomers see fireworks from violent collisions around nearby star