Astronomen vinden met JWST de vroegste supernova ooit

Een internationaal team van astronomen heeft met de James Webb Space Telescope (JWST) de vroegste supernova tot nu toe ontdekt, uit de tijd dat het heelal nog maar 730 miljoen jaar oud was. Daarmee heeft Webb zijn eigen record gebroken. De onderzoeksresultaten zijn vandaag gepubliceerd in twee artikelen in het vakblad Astronomy & Astrophysics. Andrew Levan (Radboud Universiteit) is eerste auteur van een van de artikelen.

JWST/NIRCAM-beelden van de supernova in GRB 250314A. De beelden tonen sterren en sterrenstelsels verspreid over het heelal. De supernova is de vage rode vlek die in de inzet te zien is. Credit: NASA, ESA, CSA, STScI, Andrew Levan (Radboud University)
JWST/NIRCAM-beelden van de supernova in GRB 250314A. De beelden tonen sterren en sterrenstelsels verspreid over het heelal. De supernova is de vage rode vlek die in de inzet te zien is. Credit: NASA, ESA, CSA, STScI, Andrew Levan (Radboud University)

Gammaflits GRB250314A werd gedetecteerd op 14 maart 2025 door de Space-based multi-band astronomical Variable Objects Monitor, een Frans-Chinese telescoop die in 2024 werd gelanceerd. Binnen 24 uur werden NASA's Neil Gehrels Swift Observatory, de Nordic Optical Telescope op de Canarische Eilanden en de Very Large Telescope van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht in Chili ingezet om de locatie van de bron te vinden. Daarmee kon JWST aan de waarnemingen van deze extreem heldere flits beginnen, die veroorzaakt is door de explosie van een zware ster aan het eind van zijn leven.

Webb heeft niet alleen de vroegste supernova tot nu toe waargenomen, maar ook het gaststerrenstelsel van de exploderende ster gelokaliseerd. Met deze waarneming brak JWST zijn eigen record: de vorige supernova die de hitlijsten aanvoerde, kwam uit de tijd dat het heelal 1,8 miljard jaar oud was.

De eerste auteur van een van de papers, Andrew Levan (Radboud Universiteit), is onder de indruk van de capaciteiten van JWST: “Met JWST hebben we direct kunnen aantonen dat dit licht afkomstig is van een supernova – een instortende zware ster. Deze waarneming laat ook zien dat we deze ruimtetelescoop kunnen gebruiken om individuele sterren te vinden uit de tijd dat het heelal nog maar 5 procent van zijn huidige leeftijd had, oftewel ongeveer 0,7 miljard jaar oud was.”

Deze zeer vroege supernova lijkt veel op dichterbij gelegen bekende supernova's, maar meer data zijn nodig om de (kleine) verschillen bloot te leggen. De wetenschappers hopen daarnaast meer te weten te komen over de eerste miljard jaar na de oerknal, een periode waarover nog steeds weinig bekend is.

Webb kon ook het licht waarnemen van het verre gaststerrenstelsel van de supernova. Doordat het licht van dat sterrenstelsel is samengesmolten tot een paar pixels, ziet het eruit als een rode vlek. Het team heeft nu goedkeuring gekregen om met JWST meer nagloeiers van dit soort gammaflitsen waar te nemen. Levan besluit: “We hopen zo een beter beeld te krijgen van het gaststerrenstelsel waarin een supernova plaatsvond”.

Wetenschappelijk artikel 1
Wetenschappelijk artikel 2

Artistieke impressie van gammaflits 250314A met rechts de supernova. Credit: NASA, ESA, CSA, STScI, Leah Hustak (STScI)