De X-Ray Imaging and Spectroscopy Mission (XRISM) is een Japans-Amerikaanse röntgen-ruimtetelescoop. De satelliet werd in september 2023 gelanceerd en presenteerde begin 2024 de eerste afbeeldingen. Hij gaat röntgenstraling uit het heelal opvangen om de meest energetische verschijnselen in de kosmos te bestuderen. Denk daarbij aan de verdeling van gas in clusters van sterrenstelsels en aan de extreme omstandigheden rond superzware zwarte gaten in de centra van sterrenstelsels.
Het Nederlandse SRON heeft samen met de Universiteit van Genève het filterwiel inclusief kalibratiebron ontwikkeld voor de Resolve-spectrometer. Dat is een van de twee instrumenten op de telescoop. Het andere instrument is Xtend, een röntgencamera met een wijde blik.
Resolve kan röntgenlicht uiteenrafelen. Het bepaalt de energie van röntgenstraling zo nauwkeurig dat astronomen met ongekende precisie de omstandigheden kunnen berekenen in de jets die uit de centra van sterrenstelsels schieten. Ze krijgen zo een uniek inzicht in de stroom van gassen door sterrenstelsels heen, tussen sterrenstelsels in, en weer terug.
XRISM is de opvolger van ASTRO-H (Hitomi). Die satelliet werd gelanceerd in 2016, maar kampte met een storing in het standregelsysteem.
Het filterwiel is ontwikkeld door het Nederlandse SRON. Elk van de zes filters kan over het Resolve-instrument worden geplaatst en dient een ander doel. Het grijsfilter van molybdeen vermindert de algemene helderheid van een bron. Het filter van beryllium verwijdert röntgenstraling met ongewenste energie. Het filter van polyimide-aluminium voorkomt vervuiling met omgevingslicht. Een licht-radioactieve ijzer-55-bron kalibreert de röntgencamera. Een andere röntgenbron zorgt voor de continue ijking van de detector. En het zesde filter dient als lenskap. (c) SRON