Sterrenkundigen kieken planeet bij heetste en zwaarste sterrenpaar tot nu toe

Een internationaal team van sterrenkundigen, onder wie Matthew Kenworthy (Universiteit Leiden) heeft een planeet ontdekt die om de zware hete dubbelster b Centauri draait. Het is het heetste en zwaarste stersysteem tot nu toe waarbij een planeet is aangetroffen. De planeet is ontdekt op een afstand tot zijn ster die honderd keer zo groot is als de afstand tussen de zon en de planeet Jupiter. Sommige astronomen dachten dat er geen planeten konden bestaan rond sterren die zo zwaar en heet zijn.

Foto van het zwaarste sterrenpaar (linksboven) met planeet (rechtsonder bij de pijl) dat tot nu toe is ontdekt. (c) ESO/Janson et al
Foto van het zwaarste sterrenpaar (linksboven) met planeet (rechtsonder bij de pijl) dat tot nu toe is ontdekt. (c) ESO/Janson et al

"De ontdekking van een planeet bij b Centauri was erg opwindend, omdat dit ons inzicht omtrent zware sterren als gastheer van planeten compleet verandert," verklaart Markus Janson, astronoom aan de Universiteit van Stockholm (Zweden) en eerste auteur van het artikel dat vandaag in Nature verschijnt.

Het dubbelstersysteem b Centauri (ook bekend als HIP 71865), dat op een afstand van ongeveer 325 lichtjaar in het sterrenbeeld Centaurus staat, heeft minstens zes keer zoveel massa als de zon en is daarmee verreweg het zwaarste stersysteem waarbij de aanwezigheid van een planeet is aangetoond. Tot nu toe waren er nog geen planeten waargenomen bij sterren van meer dan drie zonsmassa’s.

De meeste zware sterren zijn ook erg heet, en deze dubbelster vormt daar geen uitzondering op. Zijn hoofdster is een zogeheten type B-ster die meer dan drie keer zo heet is als de zon. Dankzij die zinderende temperatuur zendt hij grote hoeveelheden ultraviolette en röntgenstraling uit.

De grote massa en de hitte van dit stertype hebben een sterke invloed op het omringende gas, dat de vorming van planeten zou moeten tegengaan. Naarmate een ster heter is, produceert hij meer energierijke straling, waardoor het omringende materiaal sneller verdampt. "Type B-sterren worden over het algemeen beschouwd als behoorlijk destructieve en gevaarlijke omgevingen, dus werd aangenomen dat de vorming van grote planeten in hun naaste omgeving buitengewoon moeizaam zou verlopen," aldus Janson.

Maar de nieuwe ontdekking toont aan dat zich in zulke heftige stersystemen wel degelijk planeten kunnen vormen. "De planeet van b Centauri is een vreemde wereld in een omgeving die totaal verschilt van wat wij hier op aarde en in ons zonnestelsel gewend zijn," legt medeauteur Gayathri Viswanath, promovendus aan de Universiteit van Stockholm, uit. "Het is een barre omgeving, gedomineerd door extreme straling, waar alles zich op reusachtige schaal afspeelt: de sterren zijn groter, de planeet is groter, de afstanden zijn groter."

Inderdaad, ook de ontdekte planeet, b Centauri (AB)b of b Centauri b genaamd, is extreem. Hij heeft tien keer zoveel massa als Jupiter en is daarmee een van de zwaarste planeten die ooit zijn ontdekt. Bovendien beweegt hij om het stersysteem in een van de wijdste omloopbanen die ooit zijn gezien, op een afstand die maar liefst honderd keer zo groot is als de afstand van Jupiter tot de zon. Deze grote afstand tot het centrale sterrenpaar zou wel eens doorslaggevend kunnen zijn geweest voor het overleven van de planeet.

De nieuwe resultaten zijn te danken aan het geavanceerde Spectro-Polarimetric High-contrast Exoplanet REsearch instrument (SPHERE) dat op ESO’s VLT in Chili is gemonteerd. SPHERE heeft al met succes diverse planeten in banen rond andere sterren dan de zon in beeld gebracht, waaronder de (Nederlandse) primeur van twee planeten in banen rond een zonachtige ster.

SPHERE is echter niet het eerste instrument dat b Centauri b in beeld heeft gebracht. In het kader van hun onderzoek heeft het team archiefgegevens over het b Centauri-systeem doorzocht. Daarbij ontdekten de astronomen dat de planeet meer dan twintig jaar geleden al is vastgelegd door de 3,6-meter ESO-telescoop, hoewel hij toen nog niet als planeet werd herkend.

Met ESO’s Extremely Large Telescope (ELT), die later dit decennium zijn eerste waarnemingen zal doen, en met upgrades van de VLT, kunnen astronomen misschien meer te weten komen over de vorming en de eigenschappen van deze planeet. "Het zal een intrigerende klus zijn om uit te zoeken hoe de vorming van deze planeet, die nu nog een mysterie is, in zijn werk is gegaan," concludeert Janson.

Wetenschappelijke publicatie
A wide-orbit giant planet in the high-mass b Centauri binary system. Door: Markus Janson et al. In: Nature. (preprint, pdf)

Bron: ESO