Anton Pannekoek, oprichter en naamgever van het UVA-instituut, was behalve sterrenkundige ook filosoof, socialist en wetenschapscommunicator. Hij stond mede aan de wieg van de moderne sterrenkunde.
In de vijfdelige podcast-serie gaan journalist Edda Heinsman en Pannekoek-kenner Chaokang Tai op zoek naar de kosmos door de ogen van Pannekoek. Welke ideeën van Pannekoek staan na honderd jaar nog overeind? Wat is er veranderd in 100 jaar sterrenkunde? Hoe beïnvloedden Pannekoeks politieke voorkeuren zijn wetenschappelijke ambities? Op welke manieren treedt de huidige generatie API-sterrenkundigen in het voetspoor van hun illustere voorganger?
De afleveringen zijn hieronder te beluisteren en staan ook in je favoriete podcast-app.
Aflevering 1: De mysterieuze Melkweg
Hoe ziet de Melkweg er uit? Maken we met z'n allen deel uit van een grote draaiende schijf, of zijn er meerdere melkwegstelsels? Honderd jaar geleden was dit een van de grote vragen binnen de sterrenkunde. Anton Pannekoek bracht heel nauwgezet de Melkweg in kaart. Wetenschapshistoricus Chaokang Tai en journalist Edda Heinsman gaan op zoek naar oude Melkweg-tekeningen van Pannekoek. Wat hopen ze te vinden in een put onder in het planetarium in Artis? Langzaamaan wordt er steeds meer bekend over de Melkweg. Maar de grote vraag: wat zit er in het centrum van de draaiende spiraal, blijft lang onbeantwoord. Sera Markoff fotografeerde niet alleen het zwarte gat dat zich daar bevindt, maar ontdekte ook weer een heel nieuw soort objecten...
Aflevering 2: Stralende ster
Is de zon een soort hete planeet? Om inzicht te krijgen in de raadselen rond de zon, gaat Anton Pannekoek op eclips-expeditie. Chaokang Tai en Edda Heinsman duiken het depot van Museum Boerhaave in om te ontdekken of zijn spannende missie slaagt. Alex de Koter gebruikt modellen die Pannekoek ontwikkelde om de sterren te bestuderen. En dan vooral de zware sterren. Wat maakt die zware sterren zo interessant?
Aflevering 3: Astronoom zonder telescoop
Anton Pannekoek verlaat de astronomie! Hij richt zich op zijn andere carrière: het marxisme. Ed van den Heuvel legt uit dat het Anton Pannekoek-instituut niet bestaan had zonder deze carriere-switch. In het archief van het instituut stuit Chaokang Tai op iets bijzonders. Nathalie Degenaar legt uit over het werken met de grootste telescopen op aarde, en in de ruimte.
Aflevering 4: Jacht op verre werelden
Als jonge jongen deed Anton Pannekoek al sterrenkundige ontdekkingen. Zo kwam hij er achter dat de Poolster variabel is. Hij verandert in lichtsterkte. Chaokang en Edda proberen de helderheid van de poolster te bepalen en ontdekken dat dat niet meevalt. Carsten Dominik legt uit dat één van de redenen dat een ster variabel is, kan zijn dat er een planeet omheen draait. Wat maakt deze exoplaneten interessant? Zou er misschien buitenaards leven te vinden zijn?
Aflevering 5: Beter, gelukkiger, rijker
Een van de vragen die sterrenkundigen vaak krijgen is: wat is het nut van de sterrenkunde? Chaokang neemt ons mee naar de middelbare school van Pannekoek: de KSG te Apeldoorn. Hier ontwikkelde Pannekoek zijn voorliefde voor de natuur, voor de wereld om hem heen. Niemand minder dan de achterkleinzoon van Pannekoek, Gijs Nelemans, vertelt wat volgens Pannekoek het nut van de sterrenkunde is. En er duiken radio-fragmenten op, voor het eerst horen we de echte stem van Pannekoek.
Dagboeken
Tijdens de presentatie is bekendgemaakt dat de dagboeken van Anton Pannekoek, die nu nog in het archief van het Anton Pannekoek Instituut liggen, een plek krijgen in het Allard Pierson, waar de collecties van de Universiteit van Amsterdam worden beheerd. Het Allard Pierson richt er in september een speciale vitrine voor in – op de onderzoekzaal kunnen ze daarna worden geraadpleegd. De dagboeken zullen bovendien worden gedigitaliseerd, en zo ook toegankelijk worden voor wie niet naar het Allard Pierson af kan reizen.
De makers van de podcast 'De kosmos van Pannekoek' zijn:
Edda Heinsman, wetenschapsjournalist en podcastmaker
Chaokang Tai, wetenschapshistoricus en gepromoveerd op Anton Pannekoek
Consultant: Saar Slegers
Eindredactie: Marieke Baan
Muziek en eindmontage: Arno Peeters
Met de stem van Hans Noortman als Anton Pannekoek en Dirk de Bekker als Jan van der Bilt
Speciale dank aan: Carsten Dominik, Sera Markoff, Ed van den Heuvel, Alex de Koter, Nathalie Degenaar, Jason Hessels. Ralph Wijers en Lucas Ellerbroek van het Anton Pannekoek Instituut voor Sterrenkunde aan de Universiteit van Amsterdam, Gijs Nelemans van de Radboud Universiteit, KSG Apeldoorn, Rijksmuseum Boerhaave, ARTIS-Planetarium en het Allard Pierson.
De podcast is gerealiseerd met financiële steun van het Anton Pannekoek Instituut voor Sterrenkunde van de Universiteit van Amsterdam.