Een team met Nederlandse sterrenkundigen heeft de 'jongste' röntgendubbelster ooit ontdekt. Dat is van belang omdat we aan de hand van dit soort jonge sterren kunnen zien wat er gebeurt als een ster als supernova ontploft en een neutronenster vormt. De jonge dubbelster is daarmee een uitstekend ruimtelab voor onderzoek naar hoe neutronensterren ontstaan en welke invloed de explosie op de begeleidende ster heeft.
Röntgendubbelsterren behoren tot de helderste bronnen van röntgenstraling aan de hemel. Ze bestaan uit een gewone ster (zoals onze zon) die om een neutronenster of een zwart gat heen draait. Terwijl ze om elkaar draaien 'eet' de neutronenster of het zwarte gat de gewone ster geleidelijk op: hij trekt materiaal van zijn begeleider naar zich toe. Deze dubbelsterren geven ons daardoor de gelegenheid om materie en magneetvelden onder extreme omstandigheden te bestuderen. Dit kunnen we in laboratoria op aarde niet nabootsen.
Een team met onder anderen Peter Jonker (SRON, RU), Michiel van der Klis (UvA) en Rudy Wijnands (UvA) heeft nu ontdekt dat de röntgendubbelster Circinus X-1 - die al tientallen jaren bekend is - minder dan 4600 jaar oud is. Dit is de jongste röntgendubbelster die ooit is ontdekt. Sterrenkundigen hebben al honderden oudere röntgendubbelsterren waargenomen in ons melkwegstelsel en in nabijgelegen sterrenstelsels, maar met geschatte leeftijden van miljarden jaren onthullen die alleen wat er veel later in de evolutie van dubbelsterren gebeurt.
De sterrenkundigen wisten de leeftijd van Circinus X-1 te bepalen omdat ze de neutronenster in een veel minder heldere fase konden bestuderen. Meestal schijnt de neutronenster zo helder dat hij alles in de nabijheid van de dubbelster met röntgenlicht overstraalt. Nu zag het team tot hun grote verrassing het nagloeien van de supernova-explosie waaruit de neutronenster is ontstaan.
"Omdat we de ouderdom van de overblijfselen van de supernova konden bepalen, weten we nu ook hoe oud de neutronenster in Circinus X-1 is," zegt Peter Jonker. "Dat komt omdat ze allebei op dezelfde tijd zijn gevormd. Doordat alle andere bekende systemen veel ouder zijn hadden we niet verwacht zo’n jong systeem te vinden . Het magnetisch veld van de neutronenster is ook relatief zwak; dit werd voorheen altijd in verband gebracht met een oude neutronenster. Dat de neutronenster in deze röntgendubbelster heel erg jong is vormt een goede verklaring voor de hevige fluctuaties in de helderheid van de ster en voor de ongewone banen van de twee sterren. Dit is precies wat je zou verwachten van een jonge röntgendubbelster die is verstoord door een supernova-explosie.”
Bron: SRON