Grootste telescoop acht jaar beschikbaar voor Nederlandse astronomen

Op maandag 31 mei ondertekenen prof.dr Riccardo Giacconi,
directeur-generaal van de European Southern Observatory (ESO) en prof.dr Tim de Zeeuw, directeur van de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie (NOVA), een samenwerkingsovereenkomst over de ontwikkeling van een zeer belangrijk onderdeel van de Very Large Telescope (VLT), de VLT interferometer (VLTI). De ondertekening vindt plaats in de Doelenzaal van de Universiteit van Amsterdam.

NOVA zal bijna vier miljoen gulden bijdragen aan het expertisecentrum voor de ontwikkeling van de VLTI en methoden om de verkregen gegevens te analyseren. In ruil daarvoor krijgt zij voor een periode van acht jaar een gegarandeerde hoeveelheid waarnemingstijd.


De VLT is een van de meest geavanceerde telescopen, die momenteel in opdracht van de European Southern Observatory (ESO) op de berg Paranal in het Andesgebergte in Chili gebouwd wordt. De VLT bestaat uit vier grote telescopen, elk met een spiegeldiameter van 8,2 meter en drie verplaatsbare hulptelescopen elk met een spiegeldiameter van 1,8 meter. Het bijzondere aan de opstelling is dat het met behulp van interferometrie mogelijk is om de beelden van alle telescopen te koppelen. Hierdoor gedraagt de combinatie van telescopen zich als één telescoop met een spiegeldiameter van ruim honderd meter.

Het interferometriesysteem moet dan ook aan bijzondere eisen voldoen. De lichtbeelden moeten niet alleen op exact dezelfde plaats in het hart van de interferometer terechtkomen, maar ook nog eens op precies dezelfde tijd. Omdat de aankomsttijd van het licht en de afstand tussen alle telescopen en de interferometer verschillend is, moet er worden gecorrigeerd. Dat gebeurt door de beelden eerst naar spiegels te leiden die op beweegbare zweeftreintjes in 130 meter lange ondergrondse tunnels staan. Dit door Fokker Space uit Leiden ontwikkeld systeem is zo nauwkeurig dat het verschil in afgelegde afstand van het licht in het hart van de interferometer kleiner is dan de helft van een tienduizendste millimeter.


Momenteel zijn al twee van de vier grote telescopen in bedrijf. Als uiteindelijk de hele VLT operationeel is, levert zij naast de enorme lichtwinst ook nog eens honderd maal scherpere beelden op dan bijvoorbeeld met de Hubble Space Telescoop mogelijk is. Met de VLT is het dan bij wijze van spreken mogelijk om een mens op de maan te zien.

Met deze Europese reuzentelescoop zal onder andere onderzoek worden verricht naar de vorming en aanwezigheid van planeten rond andere sterren, naar de vorming van sterrenstelsels in het prille heelal en naar de onlangs ontdekte massieve zwarte gaten in de kern van ons eigen melkwegstelsel en andere melkwegstelsels.


NOVA, vorig jaar gekwalificeerd als toponderzoekschool, is een
samenwerkingsverband tussen de universiteiten van Amsterdam, Groningen, Leiden en Utrecht.