Astronomen hebben met behulp van de Europese ruimtetelescoop XMM-Newton en de LOFAR-radiotelescoop met zekerheid een explosieve uitstoot van materie waargenomen die door een relatief nabije soortgenoot van onze zon de ruimte in werd geslingerd – een uitbarsting die krachtig genoeg was om de atmosfeer van een eventuele begeleidende planeet weg te blazen. Het was een zogeheten coronale massa-ejectie (CME), een soort uitbarsting die vaak waarneembaar is bij de zon, maar die tot nu toe nog niet met zekerheid bij een andere ster was waargenomen (Nature, 12 november).
‘Astronomen wilden al tientallen jaren een CME op een andere ster waarnemen’, zegt Joe Callingham van het Nederlands Instituut voor Radioastronomie (ASTRON), auteur van het nieuwe onderzoek dat vandaag in Nature is gepubliceerd. ‘Eerdere waarnemingen hadden al aanwijzingen opgeleverd dat ze bestaan, konden niet daadwerkelijk bevestigen dat daarbij materie de ruimte in was geblazen.'
Een CME gaat gepaard met een schokgolf en een bijbehorende uitbarsting van radiogolven. Dit korte, intense radiosignaal is door Callingham en zijn collega’s opgevangen en bleek afkomstig te zijn van een ster op ongeveer veertig lichtjaar afstand. De ster in kwestie is een rode dwerg – een soort ster die veel zwakker, koeler en kleiner is dan onze zon. Rode dwergen lijken in niets op onze eigen ster: ze hebben ongeveer half zoveel massa, draaien twintig keer zo snel in het rond en hebben een magnetisch veld dat driehonderd keer zo sterk is. De meeste planeten die tot nu toe in onze Melkweg zijn ontdekt draaien om sterren van dit type.
Het radiosignaal van de CME werd door de LOFAR-radiotelescoop gedetecteerd dankzij nieuwe gegevensverwerkingsmethoden die zijn ontwikkeld door mede-auteurs Cyril Tasse en Philippe Zarka van de sterrenwacht van Parijs. Het team gebruikte vervolgens ESA’s XMM-Newton om de temperatuur, rotatie en helderheid van de ster in röntgenlicht te bepalen. Dit was essentieel om het radiosignaal te interpreteren en te achterhalen wat er precies was gebeurd.
De onderzoekers stelden vast dat de CME zich met een snelheid van 2400 kilometer per seconde voortbewoog – een snelheid die slechts bij één op de twintig CME’s op onze zon wordt waargenomen. De uitbarsting was snel genoeg, en had voldoende dichtheid om de atmosferen van eventuele planeten rond de ster volledig weg te vagen. (EE)
First confirmed sighting of giant explosion on nearby star